تحقیق دانش آموزی در مورد کم آبی و خشکسالی

خشکسالی چیست؟

در تعریف عمومی، خشکسالی دوره‌ای است که کمبود بارش در آن دوره باعث بروز خسارات شدید به محصولات مختلف کشاورزی و کاهش تولیدات می‌شود. با اینکه خشکسالی به عنوان یکی از بی‌سروصداترین بلایای طبیعی شناخته می‌شود؛ اما نتایجی که به بار می‌آورد، بسیار زیانبار خواهد بود.

جالب است بدانید که طبق تحقیقات خسارات و آسیب‌های ناشی از خشکسالی بسیار بیشتر از سایر بلایا مانند آتشفشان، سیل، طوفان و حتی زلزله است؛ زیرا در صورت بروز این بلاها می‌توان از مرکز وقوع آنها فاصله گرفت تا بحران کاهش یابد. اما خشکسالی جزو بلاهایی است که نمی‌توان از آن گریخت و باید با یک برنامه‌ریزی موثر به حل این مشکل پرداخت.

خشکسالی در مدت زمان نسبتا طولانی و به تدریج باعث تخریب و مرگ طبیعت و فضای سبز، جانوران و انسان‌ها می‌شود. در صورتی که دوره خشکسالی طولانی و شدید باشد، منجر به ایجاد قحطی خواهد شد که این موضوع باعث آسیب شدید به حوزه کشاورزی و دامپروری خواهد شد.

خشکسالی چگونه اتفاق می‌ افتد؟

همانطور که گفتیم آب یکی از رکن‌های اصلی حیات انسان‌هاست و بدون آن زندگی برای موجودات مختلف امکان‌ ندارد. حدود ۷۰ درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است که البته درصد بسیار کمی از آن آب شیرین بوده و برای خوردن، کشاورزی، دامداری، استفاده‌های صنعتی و… مناسب است.

خشکسالی حاصل کمبود بارش در طی یک دوره زمانی برای یک منطقه است. می‌توان گفت که این اتفاق ممکن است در تمامی مناطق اقلیمی رخ دهد؛ اما نشانه‌ها و نتایج زیانبار آن در دو منطقه مختلف با یکدیگر متفاوت است. زمانی که در یک اقلیم شاهد کم شدن بارش باران طی یک فصل یا بیشتر باشیم، این کمبود آب منجر به اختلال در فعالیت‌های زیستی خواهد شد؛ در نتیجه در آن منطقه کم کم خشکسالی به وجود می‌آید.

بنابراین باید گفت که خشکسالی تصادفاً و یک دفعه به وجود نمی‌آید. همچنین در برخی موارد دیده شده است که باد شدید، دمای بالا و رطوبت نسبی پایین باعث افزایش شدت کم آبی و خشکسالی خواهد شد.

ابعاد خشکسالی

_خشکسالی اقلیمی: این خشکسالی بر پایه میزان و درجه خشکی و طول دوره تداوم خشکی در مقایسه با میزان نرمال بارش بررسی می‌شود. بر طبق این خشکسالی در مناطقی در تمام مدت سال بارندگی رخ می‌دهد، خشکسالی به مفهوم بارشی کمتر از حد تعیین شده طی چند روز در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که در مناطق خشک و نیمه خشک به میزان بارندگی متوسط سالانه یا فصلی توجه می‌شود.

_خشکسالی کشاورزی: در این نوع خشکسالی بیشتر روی کمبود بارندگی، کمبود رطوبت خاک، افت آب‌های زیرزمینی و میزان آب مورد نیاز گیاهان مختلف متمرکز است و به جوانه زنی و رویش گیاهان توسط بارندگی توجه می‌کنند.

_خشکسالی هیدرولوژیکی: این نوع خشکسالی با تاثیرات کاهش دوره بارش برف و باران بررسی می‌شود که این کاهش بارندگی در میزان آب رودخانه‌ها، رودها و آب‌های زیرزمینی تاثیر می‌گذارد. خشکسالی هیدرولوژیکی را در محدوده حوزه آبخیز بررسی می‌کنند و معمولاً بعد از خشکسالی‌های اقلیمی و کشاورزی رخ می‌دهد.

خشکسالی در جهان

خشکسالی علاوه بر کشور ایران، مناطق مختلف جهان را نیز در بر می‌گیرد. طبق گزارشات در سال ۲۰۲۳ گرمای شدید و خشکسالی منجر به آتش سوزی مناطق جنگلی و تخریب بسیاری از مناطق مسکونی در کشورهای قاره اروپا شده است. علاوه بر این کم آبی و خشکسالی منجر به کوچکتر شدن رودها و رودخانه‌ها در کشورهای مختلف دنیا مانند آلمان و مکزیک شده است.

در شرق آسیا بزرگترین دریاچه آب شیرین که در نزدیکی چین قرار دارد، در معرض خشک شدن قرار گرفته و مردم این منطقه را دچار نگرانی کرده است. در قاره آفریقا خشکسالی و کم آبی از سایر مناطق جهان بیشتر به چشم می‌آید و میلیون‌ها نفر از مردم این قاره را در معرض خطر گرسنگی قرار می‌دهد.

در صورتی که در این مناطق راهکارهای جدی و مدیریت درست اعمال نشود، می‌تواند منجر به از بین رفتن تعداد زیادی از گونه‌های گیاهی و جانوری و همینطور مرگ هزاران نفر انسان شود.

خشکسالی در ایران

ایران کشوری است که روی کمربند خشک زمین قرار گرفته است و جزو کشورهایی با اقلیم خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود. منابع آبی ایران در همه کشور به طور یکسان توزیع نشده است و از آنجایی که هر ساله شاهد کاهش بارش‌ها و افزایش تقاضا برای آب در کشور خودمان هستیم، باید بگوییم که بحران کم آبی در کشور ایران نیز به یکی از مسائل مهم طبیعی تبدیل شده است.

خشکسالی‌های پی در پی و استفاده و برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق‌های مختلف، باعث شده است که وضعیت آب ایران به سطح وخیمی برسد. از آثار این اتفاق می‌توان به خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، فرونشست زمین و فرسایش خاک، کم شدن آب‌های زیرزمینی، بیابان زایی و افزایش گرد و غبار و همینطور بی‌کیفیت‌تر شدن آب شیرین اشاره کرد.

طبق آمار در سال ۱۴۰۰ اعلام شد که نیمی از جمعیت روستایی ایران به آب سالم دسترسی ندارند و در نتیجه بیشتر فعالیت‌های روزمره آنها با مشکلات بزرگی مواجه می‌شود. یکی از بدترین خشکسالی‌های چندسال اخیر که در تابستان سال ۱۴۰۰ رخ داد، بسیاری از کشورهای ایران را درگیر کرد و در برخی از شهرهای جنوبی، کاهش باران تا ۸۵ درصد گزارش شد. طبق آمار ۱۲ استان ۳۱ استان ایران طی ۵۰ سال آینده با سفره‌های آب زیرزمینی کاملاً خالی و بدون آب مواجه خواهند شد؛ بنابراین باید بدانیم که ایران در آینده با بحران شدید کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند.

علت‌ های خشکسالی در ایران چیست؟

• یکی از مهم‌ترین دلایل خشکسالی و کم آبی در ایران، رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت‌ها در کشور ماست. طبیعی است که زمانی که جمعیت زیاد شود، به غذا و آب بیشتری احتیاج دارد. به همین دلیل باید نسبت به میزان جمعیت، کشاورزی را افزایش داد و مصرف آب هم بیشتر خواهد شد.
• در قرن نوزدهم میلادی جمعیت ایران زیر ۱۰ میلیون نفر بود؛ اما در حال حاضر کشور ایران بیش از ۸۰ میلیون جمعیت دارد و این جمعیت بالا منجر به استفاده زیاد از مواد غذایی و آب خواهند شد. همچنین به دلیل برخی عوامل مانند نابرابری اقتصادی، فرصت‌های شغلی و زندگی بهتر در مناطق شهری سبب شده است که مهاجرت از روستا به شهر بیش از حد افزایش پیدا کند و همین استقرار نامناسب جمعیت و مصرف بی‌رویه آب در شهرها، سبب ایجاد خشکسالی در ایران شده است.
• عدم مدیریت درست نیز یکی دیگر از علل خشکسالی در ایران است. هرجا که کمبود منبع باشد، اما با مدیریت و برنامه‌ریزی درست همراه باشد، کار به صورت موفقیت آمیز انجام می‌شود. درست است که منابع آبی کشور ایران محدود است؛ اما کشور ما از مدیریت و حکمرانی نامناسب در مورد آب رنج برده و برای منابع آبی که در اختیار داریم، برنامه‌ریزی درستی نمی‌شود. در نتیجه عدم مدیریت درست و با افزایش احداث چاه‌ها و برداشتن آب‌های زیرزمینی، خشکسالی اتفاق خواهد افتاد.
• کشاورزی ناکارآمد یکی از مهم‌ترین دلایل خشکسالی در کشور ماست. جالب است بدانید که ۹۲ مصرف آب ایران متعلق به بخش کشاورزی است و از آنجایی که شیوه قالب کشاورزی در ایران از نوع کشاورزی آبی بوده و بازده اقتصادی حاصل از این نوع کشاورزی به نسبت مصرف آب آن، تقریبا پایین است؛ در نتیجه کارشناسان عقیده دارند که الگوهای محصول در کشور نامناسب بوده و برای تولید غذا در بخش کشاورزی، بیش از مقدار نیاز آب مصرف می‌شود.

خشکسالی منجر به چه تبعاتی می‌ شود؟

همانطور که در قسمت‌های قبل اشاره کردیم، این اتفاق منجر به مختل شدن تمامی کارها و فعالیت‌های روزمره انسان‌ها می‌شود. علاوه بر این خشکسالی باعث آسیب‌های جدی به محیط زیست خواهد شد. سیستم برق رسانی با مشکل مواجه می‌شود و احتمال قطعی برق نیز وجود دارد.

با ادامه‌دار شدن خشکسالی در بخش کشاورزی و دامپروری خسارات شدیدی را شاهد هستیم و کیفیت آب آشامیدنی در شهرها و روستاها به شدت کم می‌شوند و مسئولین ناچار می‌شوند برای تامین آب کشاورزی و آب شرب از منابع آب زیرزمینی، بیشتر بهره‌برداری کنند که این کار نیز برای مدت طولانی دوام ندارد.

علاوه بر این موارد خشکسالی منجر به از بین رفتن گونه‌های زیستی، تشدید بیابان زایی، از بین رفتن حیات گیاهی و جانوری و افزایش احساس ترس و ناامیدی برای خانواده‌ها می‌شود.

راهکارهای مقابله با کم آبی و خشکسالی

_تعیین دقیق میزان آب در دسترس برای بخش‌های مختلف کشور

_آگاه سازی عمومی و شرکت همه مردم در برنامه‌ریزی جهت مدیریت مصرف آب

_توجه به عرضه و تقاضا در فرایند چرخه آب

_جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و افزایش پوشش گیاهی

_کنترل رشد جمعیت

_استفاده از روش‌های جدید آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و همچنین تغییر الگوی کشت از طریق کشاورزان

_استفاده از تجربه کشورهای موفق در زمینه مصرف بهینه آب

_ساخت سدهای جدید و نوین

_جدا کردن آب آشامیدنی از سایر مصارف شهری که تاثیر بسیار زیادی در استفاده بهینه از آب دارد.

_شناسایی مقدار اتلاف آب و جلوگیری از ادامه‌دار شدن این اتفاق

_استفاده از اندیشه‌های علمی جهت پیشگیری از کم آبی

بنابراین هم مردم و هم دست‌اندرکاران باید بر طبق یک برنامه‌ریزی جامع و دقیق و با همکاری یکدیگر و استفاده از راهکارهای گفته شده، از گسترش این بحران جلوگیری نمایند و راهبردهای مدیریت کم آبی و کاهش تاثیرات خشکسالی را به کار بگیرند تا از بروز مشکلات ناشی از این بلای طبیعی تا حد امکان جلوگیری به عمل آورند.

کنترل خشکسالی با پیشرفت فناوری امکان پذیر است؟

خشکسالی، گیاهان، حیوانات و انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد و یک مشکل جدی برای کشاورزان است. خشکسالی تقریباً در هر نقطه از جهان ممکن است رخ دهد. بیابان ها در تمام سال باران بسیار کمی دارند. گاهی اوقات گفته می شود که آنها در خشکسالی دائمی هستند. مکان هایی که فصل بارندگی و فصل خشک دارند خشکسالی فصلی را تجربه می کنند.

مکان های دیگر در هر زمانی ممکن است خشکسالی را تجربه کنند. خشکسالی ناشی از تغییرات جو زمین است. برخی از خشکسالی ها به دلیل جابجایی بادها به وجود می آیند که به طور معمول باران را به یک منطقه می آورند. برخی دیگر به دلیل تغییر جریان های اقیانوسی ایجاد می شوند که بر دما و رطوبت هوا تأثیر می گذارد. خشکسالی های شدید می تواند ماه ها یا سال ها ادامه داشته باشد.

در سال 2015، ناسا ماهواره ای به نام Soil Moisture Active Passive (به اختصار SMAP) را به مدار زمین فرستاد. SMAP دارای انواع خاصی از حسگرها (یا ابزارها) است که رطوبت خاک را در سراسر کره زمین هر سه روز یکبار اندازه گیری می کند. اطلاعات این ماهواره ای به نظارت بر خشکسالی و سیل کمک کرده است. به‌علاوه، پیش ‌بینی ‌های خوبی در مورد رشد محصولات کشاورزی برای مقابله با خشکسالی ارائه داده است.

در سال 2024، ناسا و سازمان تحقیقات فضایی هند ماهواره NISAR را به مدار زمین پرتاب کردند. NISAR باید هر 6 تا 12 روز نقشه رطوبت خاک را برای کل کره زمین ارائه کند. این نقشه ها به قدری جزئیات خواهند بود که می توانید وضعیت یک مزرعه خصوصی را در آن بررسی نمایید.

خشکسالی برای همه چالش برانگیز است. اما می توانیم در نحوه استفاده از آب برای کمک به حفظ آن تغییراتی ایجاد کنیم. به علاوه، فناوری ‌های جدیدی در حال توسعه هستند تا به ما کمک کنند تا در صورت امکان از آب کمتری استفاده کنیم. ماهواره های پیشرفته به ما کمک می کنند تا دیدی جهانی از آنچه در حال رخ دادن است به ما ارائه دهند تا بتوانیم تصمیمات بهتری بگیریم.

سخن آخر

خشکسالی و کم آبی معضلی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و باید از همه سیستم‌ها و نیروی کار موجود و با مدیریت صحیح و دانش در کشور برای مقابله با این بحران استفاده نمود.

از طرفی با توجه به اینکه جمعیت برای تغذیه روزمره به تمامی محصولات کشاورزی و دامی احتیاج دارد و صنعت کشاورزی بیشترین مقدار مصرف آب را به خود اختصاص داده است؛ در نتیجه صرفه‌جویی در مصرف آب در این بخش بیشتر از سایر بخش‌ها حائز اهمیت است.

بنابراین مسئولان کشوری باید به طور جدی به دنبال اطلاع رسانی به کشاورزان در زمینه مصرف بهینه آب باشند تا با انجام تدابیر موثرژ حجم خسارات کاهش چشمگیری داشته باشد و دچار مشکلات ناشی از کم آبی در کشور نباشیم و قدر آب این سرمایه بزرگ الهی بیشتر را بدانیم.

مطلب پیشنهادی :

تحقیق در مورد شگفتی های برگ