در این مطلب، درس یازدهم «نقش خردمندان» (صفحهٔ ۸۳ فارسی پنجم) را به زبان ساده مرور می‌کنیم: معنی متن درسی و شعر، فهرست کلمات سخت و واژه‌های جدید، هم‌خانواده‌ها و متضادها، و لغات مهم. عبارت‌های درسی بدون تغییر آورده شده و توضیح‌ها کوتاه، روان و مناسبِ مرور سریع و آمادگی کلاس و ارزشیابی هستند.
آنچه در این مطلب خواهید دید
معنی کلمات درس یازدهم «نقش خردمندان»
| عبارت درسی |
معنی روان |
| خانمانسوز |
ویرانگرِ خانه و زندگی؛ نابودکنندهٔ کاشانه |
| هراس‌انگیز |
ترس‌آور؛ وحشت‌آفرین |
| قتلِ عام |
کشتارِ دسته‌جمعی |
| آشوب |
آشفتگی، فتنه و بی‌نظمیِ شدید |
| هلاکو |
از نوادگان چنگیزخان که بر بخش‌هایی از ایران حکم راند |
| درهم فشردن |
فشار دادن و فشرده‌کردن؛ به‌هم فشردن |
| دینار |
سکهٔ طلا؛ به‌طور کلی پولِ ارزشمند |
| مشاور |
راهنما؛ فردی که در کارها نظرِ کارشناسی می‌دهد |
| زیرکانه |
هوشمندانه؛ از روی تدبیر و تیزهوشی |
| مهیب |
بسیار ترسناک و هولناک |
| فرو افتادن |
پایین افتادن؛ سقوط کردن |
| کارساز |
به‌دردبخور؛ اثرگذار در حلّ مشکل |
| رصدخانه |
جایگاهِ مشاهده و بررسیِ اجرام آسمانی |
| نسخه‌برداری |
رونویسی؛ تهیهٔ کپی از نوشته یا کتاب |
| همّت |
ارادهٔ جدّی برای انجامِ کار |
| ولایت |
در این درس: شهر یا سرزمین |
| نظامیه |
مدارسِ تأسیس‌شده توسط خواجه نظامالملک |
| پرفروغ |
درخشان و نورانی |
| چیرگی |
برتری و تسلّط |
| تأسیس کرد |
بنا نهاد؛ پایه‌گذاری کرد |
| شبانگاه |
هنگامِ شب؛ وقتِ تاریکی |
| دشوار |
سخت؛ مشکل |
| می‌گریختند |
فرار می‌کردند |
| شمار |
تعداد |
| لطف |
مهربانی و نرمی در رفتار |
| عظمت |
بزرگی و شکوه |
| مغولان |
قوم‌هایی از شرق آسیا با طایفه‌های گوناگون |
| سایهٔ وحشت |
نشانه‌ها و اثراتِ ترس |
| قلبِ مردم را درهم فشرد |
کنایه از سخت اندوهگین و ناراحت کردنِ مردم |
| ایجاد کند |
به‌وجود آورد؛ بسازد |
| عجیبی |
شگفت‌آور؛ غیرمعمول |
| تَشت |
ظرفِ بزرگ و پهن |
| مأمور کرد |
به انجام کاری گماشت |
| قلعه |
ساختمان محکم و بلند برای دفاع |
| گمان می‌کردند |
تصوّر داشتند؛ خیال می‌بردند |
| از میان می‌رفت |
نابود می‌شد؛ از بین می‌رفت |
| تدبیر |
اندیشیدن برای یافتنِ راه‌حل |
| تحصیل کرده است |
درس خوانده است؛ آموزش دیده است |
| تحقیق |
بررسی و مطالعهٔ علمی |
| آثار |
جمعِ اثر؛ نوشته‌ها و نشانه‌ها |
| به‌کار گیرد |
استفاده کند؛ به کار ببرد |
| شمارِ کتاب |
تعدادِ کتاب‌ها |
| جذب |
کِشِش؛ به سوی خود کشاندن |
| امکانات |
وسایل و شرایطِ لازم |
| پیش‌بینی |
عاقبت‌اندیشی؛ حدسِ آینده بر پایهٔ دلیل |
معنی عبارت‌های مهم متن
در این هنگام، آشوبِ دیگری برخاست. ← در همان زمان، آشفتگی و شورشِ تازه‌ای شکل گرفت.
بار دیگر نگرانی و اندوه، قلبِ مردم را درهم فشرد. ← دوباره غم و دلواپسی مردم را سخت آزرد.
مردم، وحشت‌زده از خواب برخاستند… ← هراسان بیدار شدند و گمان کردند اتفاق بدی افتاده است.
بخوان و بیندیش: «فردوسی فرزند ایران» (واژه‌های پرکاربرد)
| واژه |
معنی |
| سامِ نریمان / نریمان |
نام پهلوانان نامدارِ شاهنامه |
| بَرسانِ شید / شید |
همچون خورشید / خورشید |
| دایه |
پرستارِ کودک |
| شیردل |
دلیر و شجاع |
| مهر بریدن |
دل کندن؛ ترکِ دوستی و محبّت |
کلمات هم‌خانواده (گلچینِ ضروری)
| واژه |
هم‌خانواده‌ها |
| قتل |
قاتل، مقتول |
| جامعه |
جمع، جوامع |
| حکومت |
حاکم |
| عجیب |
عَجَب، عجایب |
| حادثه |
حوادث |
| مدارس |
مدرسه، درس |
| تحصیل |
حاصل، محصول |
| لطف |
لطیف |
| عظمت |
عظیم، معظم |
کلمات متضاد (مخالف)
| واژه |
متضاد |
| سایه |
آفتاب |
| پاک |
آلوده |
| برخاست |
نشست |
| اندوه |
شادی |
| دشمن |
دوست |
| نیازمند |
بی‌نیاز |
| خواب |
بیدار |
| معروف |
گمنام |
| پرفروغ |
کم‌فروغ |
واژگان مهم املایی
هراس‌انگیز برخاستند حادثه رصدخانه عظمت مهیب قلعه تَشت خواجه نصیرالدین طوسی خواجه نظامالملک مَغول جذب شرایط دویست سال تحقیق مَراغه
خلاصه درس یازدهم فارسی پنجم
چهل سال پس از یورش خانمانسوز مغول، با حملهٔ تازهٔ هلاکو بیم و آشوب بازگشت. خواجه نصیرالدین طوسی دریافت جامعه به «شمشیر، قلم و دینار» نیاز دارد؛ چون شمشیر و دینار در دست دشمن است، باید قلم را نیرومند کرد و از همین راه به دستگاه هلاکو راه یافت. با نمایشی هوشمندانه (انداختنِ تَشت از بالای قلعه) نشان داد دانستنِ پیشاپیش، ترس را می‌کاهد و تدبیر می‌آورد؛ سپس امکانات حکومت را به ساخت رصدخانهٔ مراغه، گردآوری دانشمندان، ایجاد کتابخانهٔ بزرگ و پاسداری از آثار علمی سوق داد. متن همچنین از نقشِ پیشینِ خواجه نظامالملک در تأسیس مدارس نظامیه و پشتیبانی از دانش یاد می‌کند.
پیام و نتیجه
- دانش و تدبیر می‌تواند بر قدرت سخت غلبه کند؛ قلم از شمشیر کارسازتر است.
- پیش‌بینی و علم، وحشت را به آرامش و اقدام خردمندانه تبدیل می‌کند.
- سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌های علمی در روزهای بحران، فرهنگ و هویت را حفظ می‌کند.
- سنت خردورزی از نظامیه تا مراغه، الگوی ماندگار ادارهٔ جامعه است.
قبلی : جواب درک مطلب و درست و نادرست درس دهم 
فارسی پنجم
بعدی : جواب درست و نادرست و درک مطلب درس یازدهم فارسی پنجم
