تحقیق در مورد یخدان و یخچال های قدیمی برای همه پایه های تحصیلی

تحقیق در مورد یخدان و یخچال های قدیمی

تحقیق در مورد یخدان و یخچال های قدیمی: یخدان و یخچال های قدیمی مکان ها و آثار باستانی هستند که در زمان گذشته برای نگهداری و تولید یخ استفاده می شد. در زمان گذشته ساختن این یخچال های قدیمی در مناطق کویری به دلیل تفاوت دمای هوا در روز و شب موجب درست کردن یخ می شد. این آثار قدیمی و با ارزش در واقع نشان دهنده معماری خلاق ایرانیان در گذشته است که از انرژی طبیعی برای برطرف کردن نیازهای خود استفاده می کردند. در ادامه اطلاعات بیشتری در مورد یخدان و یخچال های قدیمی در اختیار شما قرار خواهد گرفت با ما همراه باشید.

یخدان و یخچال های قدیمی چیست؟

یخدان‌ و یخچال ‌های قدیمی سازه های خشتی و آجری هستند که اغلب در شهرهایی که در مناطق کویری قرار دارند دیده می شوند، هر چند که در حال حاضر اغلب به عنوان آثار باستانی در نظر گرفته می شوند. این سازه های قدیمی در زمان گذشته و قبل از اختراع یخچال های امروزی برای تولید و نگهداری یخ در فصل های گرم سال به کار برده می شد.

ساخت این سازه ها هم از نظر معماری و هم از نظر مهندسی علاوه بر داشتن جنبه تاریخی در حال حاضر از اهمیت گردشگری بالایی برخوردار است و هرساله گردشگران فراوانی را به خود جذب می کند. یخدان و یخچال های قدیمی را می توانید در شهرهایی مانند اصفهان، یزد و کرمان و خراسان مشاهده کنید، مناطقی که به دلیل کم آبی از این سازه ها برای نگهداری یخ در فصل تابستان استفاده می کردند.

بهتر است بدانید در ساخت این یخچال های طبیعی مواردی مانند عایق بنا کاری و حفظ دمای مناسب از طریق شیوه معماری خاص آن زمان در نظر گرفته شده است. در حال حاضر نیز با ورود به این یخچال های قدیمی می توانید تفاوت دما را به خوبی احساس کنید.

بخش های مختلف یخدان و یخچال های قدیمی و کاربرد آنها

یخدان و یخچال های قدیمی دارای سه قسمت هستند:

-استخر یا حوضچه تولید یخ

استخر یا حوضچه تولید یخ مکانی است که اغلب در قسمت شمال یخدان یا یخچال قدیمی انتخاب می شد تا آب حاصل از بارش باران وارد این بخش شود.

-حصار یا دیوار بلند سایه انداز

حصار یا دیوار بلند سایه انداز در واقع دیواری است که در اطراف استخر ساخته شده و سایه مناسبی را برای استخر فراهم می کرده است. این حصار یا دیوار از نفوذ گرما به درون استخر یا حوضچه تولید یخ نیز جلوگیری می کند. با نگاه کردن به برخی از یخدان و یخچال های قدیمی می توانید مشاهده کنید که ارتفاع این حصار یا دیوار سایه انداز گاهی به 10 متر نیز می رسد که می تواند کاملا از تابش مستقیم نور خورشید به داخل حوضچه جلوگیری کند.

علاوه بر این در برخی از یخدان و یخچال های قدیمی جهت استحکام بیشتر دیوارها و همچنین جلوگیری از تابش نور خورشید از همه زوایا از سایه اندازهای جانبی، تعداد زیادی طاق نما و پشتبندهای بزرگ در اطراف حصار یا سایه انداز اصلی استفاده شده است.

-مخزن یخ

در داخل یخدان و یخچال های قدیمی محلی در قسمت جنوبی که دور از تابش مستقیم نور خورشید است را برای نگهداری یخ انتخاب می کردند که به آن مخزن یخ می گفتند. برای این مخزن های یخ مسیرهای مختلفی را در نظر می گرفتند که دسترسی به قسمت شمالی یخدان و یخچال ها یعنی حوضچه ها راحت شود.

مخزن های یخ به دو صورت با معماری قدیم ساخته می شدند که عبارتند از:

-مخزن یخ گنبدی

معماری مخزن یخ گنبدی به گونه ای است که در آن از خشت خام یا چینه استفاده شده است و قسمت بالا یا نوک آن باریک و قسمت مخزن و پایین آن وسیع تر است. در این نوع مخزن یخی بخش ورودی در قسمت شمالی و به صورت سطح شیب دار ساخته شده است که به حوضچه تولید یخ نیز بسیار نزدیک است و انتقال یخ به راحتی انجام می گرفته است.

خروجی مخزن گنبد یخی دقیقا مقابل ورودی آن قرار دارد و از طریق یک اتاق کوچک به بیرون راه دارد. این نوع مخزن یخی گنبدی شکل را شما می توانید در یخچال و یخدان های قدیمی شهرهای ابرقو، کرمان، یزد، میبد، کاشان و میرفتاح ملایر ببینید.

-مخزن یخ تونلی

مخزن یخ تونلی همانطور که از اسم آن پیدا است سازه ای شبیه تونل دارد. به این صورت که  این تونل در واقع یک مستطیل دراز با عرض 5 متر و طول حدود 10 متر است که سقف آن به صورت طاق نما ساخته شده است. در این مخزن تونلی در کنار راهروها، اتاق کوچکی نیز ساخته شده است که به وسیله پله های متعدد آن اتاق به زیر زمین می رسد. این نوع مخزن یخ تونلی شکل را شما می توانید در یخچال و یخدان قدیمی شهرهای تهران  و ارومیه ببینید.

محل نگهداری و انبار یخ در هر دو نوع مخزن گودال های عمیقی است که در وسط مخازن ساخته شده است که در یخچال های گنبدی این مکان دایره ای شکل و در یخچال های تونلی این مکان مستطیلی شکل است. دیوار این گودال ها نیز اغلب از سنگ یا آجر یا کاهگل ساخته شده است و سپس به وسیله مصالحی مانند خاک زغال عایق بندی شده است.

معماران هنرمند و خلاق ایرانی برای اینکه بتوانند از خراب شدن یخچال ها به وسیله آب شدن یخ ها جلوگیری کنند چاهی را در قسمت بیرون یخچال حفر کرده اند که به وسیله مجرایی به کف گودال وصل می شود. این مجرا کمک می کرد که آب حاصل از ذوب شدن یخ ها بدون آسیب به یخچال به درون چاه بریزد و در نتیجه به این سازه خشتی آسیبی وارد نمی شد.

 چگونگی تولید و برداشت یخ از یخچال و یخدان های قدیمی

در زمان گذشته و پس از ساخت یخدان و یخچال های قدیمی افرادی را به عنوان یخچال دار انتخاب می کردند که وظیفه این افراد تهیه و تقسیم یخ بود. این افراد در شب های زمستان حوضچه ها را تا سطح مشخصی از آب پر می کردند. در زمان گذشته در فصل های سرد سال دمای هوا به شدت کاهش پیدا می کرد تا اندازه ای که آب حوضچه یخ می زد.

یخچال داران هر شب باید مقداری آب را به حوضچه اضافه می کردند تا ارتفاع آب به حد لازم برسد، با انجام و تکرار این کار قطر یخ به اندازه عمق حوضچه می رسید و قابل استفاده بود.

در هنگام صبح یخچال داران به وسیله ابزار خاص یخ ها را تکه تکه می کردند و به مخزن های یخ برده و در داخل گودال می ریختند. علاوه بر این برای اینکه تکه های خرد شده یخ بهم نچسبند بین آنها کاه یا ساقه گندم قرار می داند و سپس تکه یخ بعدی را بر روی آن قرار می دادند. پس از اینکه گودال کاملا پر شد یخچال داران ورودی های یخچال و یخدان را نیز به وسیله کاهگل به خوبی می پوشاندند تا نور و گرما به داخل مخزن نفوذ نکند.

بدین صورت این یخ ها تا فصل تابستان در گودال باقی می ماندند تا بتوانند در تابستان آب خنک را برای مردم شهر فراهم کنند. در فصل تابستان نیز درب یخچال و یخدان به وسیله یخچالداران فقط در ابتدای صبح و بعد غروب آفتاب باز می شد و مردم می توانستند برای خرید یخ اقدام کنند.

یخچال ها از قدیم تا به امروز

یخچال ها از زمان گذشته تا به امروز تغییرات فراوانی را پشت سر گذاشته اند به همین دلیل می توان گفت تفاوت های اساسی با یکدیگر در نحوه تولید و نگهداری یخ دارند. همانطور که متوجه شدید یخچال های قدیمی به وسیله بارش باران و سرمای هوا می توانستند یخ تولید کنند.

بدین صورت که آب در قسمتی از این یخچال یا یخدان به نام حوضچه یا استخر جمع می شد و سایه دیوار بلند یا حصار نیز از گرم شدن آب جلوگیری می کرد. هنگام شب نیز با کاهش دما آب درون حوضچه ها یخ می زد و یخچالداران پس از تکه تکه کردن یخ آن را درون مخزن های یخ ذخیره می کردند.

در مقابل یخچال های امروزی به وسیله انرژی برق یا گاز یخ تولید می کنند. به این صورت که در این نوع از یخچال ها آب در قسمتی از یخچال که محفظه ای در بسته است قرار داده می شود. سپس یخچال با استفاده از کمپرسوری که در آن قرار داده شده است دمای آب را به زیر صفر درجه سانتی گراد کاهش می دهد و در نتیجه آب یخ می زند و یخ درست می شود.

معروف ‌ترین یخدان‌ های قدیمی و طبیعی در ایران

در کشور ما و در بسیاری از شهرها مخصوصا در قسمت های مرکزی ایران یخدان ها و یخچال های بسیار زیادی وجود دارد که در حال حاضر به عنوان آثار باستانی دارای ارزش تاریخی و فرهنگی هستند. معروفترین یخدان ها و یخچال های قدیمی و طبیعی ایران عبارتند از:

-یخدان مؤیدی در شهر کرمان

این یخدان و یخچال قدیمی به عنوان یکی از بزرگترین و زیباترین یخدان‌های ایران قدیم شناخته می شود که به وسیله معماران خلاق ایرانی در دوره صفویه ساخته شده است.

-یخدان های دوقلوی سیرجان

این یخچال قدیمی نیز به عنوان منحصر به فردترین یخچال دوقلو شناخته شده است که در سال 1274 به وسیله معماران ایرانی ساخته شده است.

-یخدان گلی خلیل آباد

این یخدان قدیمی نشان دهنده ذوق و فرهنگ و معماری بی نظیر مردم خلیل آباد خراسان رضوی است که در دوره قاجار ساخته شده است.

-یخچال نه پله ارومیه

این یخچال در شهر ارومیه و در دوره قاجاریه ساخته شده است و نام دیگر آن نیز یخچال دوقوز پله بوزخاناسی است.

-یخچال خلیلی تهران

این یخچال قدیمی در دوران معاصر ساخته شده است و در واقع متعلق به دوران پهلوی اول است.

بیشتر بخوانید:

تحقیق در مورد آسیاب بادی کلاس چهارم